په مقبوضه کشمیر کښې د اولس ژوند ته د ګواښونه سره سره د هند حکومت له لوري مقبوضه کشمیر کښې اقتصادي بحران هم دوام لري، دا سیمه په اقتصادي توګه هم ډیر بده متاثره شوې ده

نصیب شاه شینواري
کشمیر انسټیټیوټ آف انټرنیشنل ریلیشنز، د کشمیر نړیوالو اړیکو ادارې د هند په مقبوضه کشمیر کښې د اقتصادي بحران به اړه یو بشپړ راپور چمتو کړې دې.
په تیرو اویا کلونو کې، د هند اشغال نه یوازې په جمو او کشمیر کې ټولنیز او کلتوري اړخونه اغیزمن کړي بلکې سیاسي او اقتصادي اړخونه ی هم اغیزمن کړي دي.
د هند له لوري په ناقانونه توګه مقبوضه کشمیر کښې اوسنی اقتصادي بحران په حقیقت کې د هند د حکومت لخوا په تیرو وختونو کې د ناقانونه او غیر عادلانه کړنو پایله ده. په IIOJK کې وروستي درې کاله د ځایي خلکو په ژوند باندې ویجاړونکي اغیزې لري. په IIOJK کې کوچني کاروبارونه او دوکانونه په کلتوري توګه د هند حکومت لخوا مستعمره شوي دي.
د کرنې، بڼوالۍ، ګرځندوی او د لاسي صنایعو په ګډون لومړني سکتورونه ټول منفي اغېزمن شوي دي. ډیری سوداګرو خپل سوداګریز مرکزونه له IIOJK څخه د هند نورو برخو ته لیږدولي او نور باید پدې سخت وخت کې د پیسو ګټلو لپاره بدیل لارې ومومي. د IIOJK اقتصاد شاوخوا نهه ملیارد ډالر او درې کلن پرمختګ له لاسه ورکړی. دا برخه تحلیل کوي چې څنګه د جمو او کشمیر مادې 35A لغوه کول د هند تر اشغال لاندې دره کې اقتصاد باندې اغیزه کړې ، کوم چې د بیکارۍ په لوړه کچه کې د بحران سره مخ دی او صنعتونه له مینځه تللي او په زرګونو خلک بې روزګاره کیږي او په زرګونو د لوړمې څخه بې کاره شوي دی چې ددوی کورنې ژند بد متاثره شوې دې.

د ۵ اګست ۲۰۱۹ څخه پس د هند به قبضه کښې د جمو او کشمیر اقتصادي خالت
د 370 مادې لغوه کیدو راهیسې ، د هند تر اشغال لاندې جمو او کشمیر اقتصاد باندې منفي اغیزه شوې. یوازې په لومړیو څلورو میاشتو کې د اګست څخه تر نومبر 2019 پورې، دا شمیر شاوخوا 1.78 ملیون ته اضافه شوی. دې کار د دولت پر اقتصاد ناوړه اغېز کړی او د دولت د عوایدو د کمښت لامل شوی دی. سربیره پردې، مرکزي حکومت د IIOJK لپاره د بودیجې تخصیص هم کم کړی دی.
دا ټول عوامل په IIOJK کې د اوسني اقتصادي بحران سره مرسته کړې ده. ډیری هندي شرکتونه نه غواړي په سیمه کې پانګونه وکړي ځکه چې دا د سوداګرۍ لپاره نا مناسب ګڼل کیږي. Acuite Ratings & Research Limited وموندله چې په ټول هند کې د 2019-2020 بند له امله هره ورځ شاوخوا 270 کروړه روپۍ ضایع شوي. د پرمختیا او اقتصادي بدیلونو انسټیټیوټ لخوا یوې مطالعې اټکل کړی چې د جمو او کشمیر ناکراریو ته په کال کې 1,500 ملیارده روپۍ زیان رسیږي. د کشمیر ونډه د هند د GDP شاوخوا 750 کروړه روپۍ یا 0.77٪ ده ځکه چې کشمیر د ایالت د GDP 55٪ ونډه لري. د IIOJK ټول GDP په کال کې 1.3 لک کروړه روپۍ اټکل شوی.

په مقبوضه کشمیر کښې د سوداګرۍ او سیلګرې حالت
د دې اصلي لامل د مرکزي حکومت لخوا لګول شوی لاک ډاون دی چې د سوداګرۍ او سیلګرۍ د کمیدو لامل شوی. د هند حکومت د اپریل په 18، 2019 کې د کراس LoC سوداګرۍ تعلیق امر په IIOJK کې له 1700 څخه ډیر سوداګر اغیزمن کړل. د 2019-2022 څخه، د جمو او کشمیر د هند اشغال له 7 ملیارد ډالرو څخه ډیر اقتصادي زیانونه اړولي دي.
د 2019 د اګست راهیسې له یو ملیون څخه ډیر خلکو خپلې دندې له لاسه ورکړي ، پشمول د سیمې د عمده ګرځندوی او باغدارۍ صنعتونو کې زرګونه. په دې سیمه کې شته اقتصاد د سقوط په درشل کې دی. ځایی سوداګری د نویو پانګونو لپاره ډیره هیله نه لري، ځکه چې دا د اعتبار وړ اقتصادي پالیسۍ ته اړتیا لري. یوازې د 5 اګست 2019 وروسته په لومړیو دریو میاشتو کې، د ګرځندوی سکتور کې 71 سلنه عواید کم شوي. د سیلانیانو شمیر په 2018 کې د 316,424 څخه په 2019 کې 43,059 ته راټیټ شو –دا شمیره په سلو کې 86 سلنه کموالې څرګندوي.

د هنري او صنایعو صنعت
د هند حکومت پریکړه چې د 370 مادې لغوه کولو لپاره د 2019 کال د اګست په 5 مه نیټه دمخه د غیر ارادي پایلو رامینځته کولو سره محلي اقتصاد اغیزه کړې چې له 1.4 ملیارد ډالرو څخه ډیر ارزښت لري. د 2019-2020 او 2021-2022 کلونو د هنر او صنایعو صنعت لپاره یو لوی خنډ لیدلی چې پدې موده کې د بې ساري زیانونو شاهد وو. IIOJK اوس مهال د 40-45 سلنې د حاصلاتو له لاسه ورکولو سره مخ دی. دې پریکړې د هند د اشغال شوي جمو او کشمیر اقتصاد له خطر سره مخ کړی .
د هند تر ولکې لاندې جمو او کشمیر د اقتصادي بندیز، بیکارۍ او د پرمختګ نشتوالي له امله د ټولنیزې اقتصادي وضعیت سره مخ دی.
کشمیر اوس د تاوتریخوالي ځای دی، چیرې چې کلتور او دودونه تر پښو لاندې کیږي.
د هند لخوا د جمو او کشمیر په ایالت کې لګول شوي اقتصادي بندیز په اشغال شوې سیمه کې د اوږدې مودې ټولنیز اقتصادي بحران لامل شوی.

د ۲۰۱۹ کال د اګست په ۵ مه د ۳۷۰ مادې له لغوه کولو وروسته د کشمیریانو حالت نور هم سخت شو. په کشمیر کې د هند د حکومت شتون د ملکي وګړو په وړاندې د یو لړ ظلمونو، د ډله ایزو وژنو، نیولو، ورکیدو او شکنجو سبب شوی دی. د جمو او کشمیر د خلکو لپاره وضعیت خورا خراب دی ، څوک چې په بې ساري کچه د بیکارۍ او غربت سره مخ دي.
په جمو او کشمیر کې د هندي اشغالګرو ځواکونو لخوا رامینځته شوي ترهګرۍ له امله د بې ساري بشري بحران سره مخ دی.
په کشمیر کې وضعیت, دا اوسنې سیاسي،اقتصادي بحران باید کم او ختم شي او خلک باید د هند لخوا د تاو تریخوالي څخه خلاص شي. نړیواله ټولنه په کشمیر کې د بشري حقونو د سرغړونو په اړه پرله پسې نیوکو سره سره ناکامه شوې ده.

ملګري ملتونه دې د هند د کشمير د شخړې په هواري کې فعاله ونډه واخلي او د لسيزو پخوانۍ شخړې په حل کې مرسته وکړي. د IIOJK د اقتصاد د ښه کولو لپاره باید اقتصادي بندیز لیرې شي.